Kleurencirkel en kleurentheorie eenvoudig uitgelegd

Het maken van een kunstwerk bestaat uit meer dan alleen het aanbrengen van kleuren op papier of een doek. Om schilderijen van hoge kwaliteit te maken, is een basiskennis van kleurentheorie essentieel. Tot deze basiskennis behoort ook het kleurenwiel, dat u helpt te bepalen welke kleuren bij elkaar passen en hoe u ze het beste kunt gebruiken. In deze gids geven wij u een overzicht van de theorie van kleuren en de verschillende kleurencirkels.

Wat is het Kleurencirkel?

De kleurencirkel dient als een ordeningssysteem waarin de kleuren in een cirkel zijn gerangschikt. Het biedt u een oriëntatie over de kleurcomposities. Bovendien laat het kleurenwiel zien welke kleuren bij elkaar passen, wat ook de basis is voor verschillende harmonieleringen.

De kleurencirkel wordt ook wel kleurenwiel, kleurencirkel of chromatische cirkel genoemd.

Er bestaan verschillende varianten van het kleurenwiel, waarbij de kleuren in de volgende aspecten zijn onderverdeeld:

Fysiek
Fysiologisch
Artistiek
Esthetiek
Technisch

Deze aspecten kunnen zeer verschillend zijn, en daarom bestaat er geen kleurencirkel die al deze aspecten omvat en daarom universeel geldig zou zijn.

Kleurcirkels worden niet alleen in de kunst gebruikt, maar ook in de industrie. Met behulp van een kleurencirkel is het bijvoorbeeld mogelijk om kleuren en kleurstoffen met een bijzonder kleine afwijking weer te geven.

Kleurencirkel van Itten

De kleurencirkel volgens Itten werd ontwikkeld door Johannes Itten en dient als basis voor de kunstlessen op de meeste scholen. De Zwitserse kunstenaar en kunsttheoreticus Johannes Itten werd in 1888 in Wachseldorn geboren en wijdde zich al op jonge leeftijd aan de kleurentheorie.

In de kleurencirkel van Itten worden kleuren onderverdeeld in primaire, secundaire en tertiaire kleuren.

Deze onderverdeling is gebaseerd op de mengbaarheid van de afzonderlijke kleuren. De kleuren rood, geel en blauw vormen de primaire kleuren en worden in een driehoek weergegeven. De secundaire kleuren worden gemengd uit de basiskleuren, de primaire kleuren, en vormen nog eens drie driehoeken, die zich bevinden aan de zijde van de driehoek van de primaire kleuren. In de buitenste cirkel bevinden zich de tertiaire kleuren, waartoe de primaire kleuren en de tertiaire kleuren behoren.

De primaire kleuren kunnen niet worden gemengd uit andere kleuren, maar de secundaire kleuren kunnen ermee worden gemengd:

Violet ontstaat uit rood en blauw
Groen ontstaat uit geel en blauw
Oranje ontstaat uit rood en geel

De tertiaire kleuren zijn de volgende kleuren:

Geel oranje
Rood oranje
Violet rood
Blauw-paars
Blauwgroen
Geel-groen

De tertiaire kleuren worden gemengd uit één van de primaire kleuren en één van de secundaire kleuren en bevinden zich tussen de twee kleuren in Itten’s kleurencirkel. De complementaire kleuren staan tegenover elkaar op het kleurenwiel, zoals blauw en oranje of groen en rood. Als twee complementaire kleuren met elkaar worden gemengd, ontstaat grijs.

kleurencirkel van

Küppers’ kleurencirkel is gebaseerd op additieve en subtractieve kleurmenging, en het is ook gebaseerd op het menselijk oog. Harald Liebedank Küppers werd in 1928 in Müden geboren en werkte als druktechnicus.

In de kleurencirkel wordt volgens Küppers geen onderscheid gemaakt tussen primaire, secundaire en tertiaire kleuren, maar tussen primaire en primaire kleuren. Volgens Küppers zijn de primaire kleuren gebaseerd op de basissensaties van de mens. Küppers noemt de volgende kleuren primaire kleuren:

Groen
Violetblauw
Oranje-rood

De primaire kleuren komen allemaal voort uit de primaire kleuren:

Geel
Groen

Zwart en wit worden door Küppers achromatische kleuren genoemd.

De kleurencirkel is volgens Küppers in feite geen cirkel, maar een zeshoek met de primaire kleuren in de hoeken.

Goethean chromatics

Iedereen heeft zeker wel gehoord van Johann Wolfgang von Goethe, aangezien hij een van de beroemdste Duitse dichters was. Naast het schrijven van poëzie hield hij zich vooral bezig met de studie van natuurverschijnselen en ontwikkelde hij zijn eigen kleurenleer.

Zijn kleurenleer is gebaseerd op de veronderstelling dat zichtbare kleuren worden beïnvloed door licht en duisternis. Hieruit leidde hij de twee primaire kleuren geel voor licht en blauw voor duisternis af. Hij concentreerde zich in het bijzonder op het opeenvolgende contrast en bestudeerde de nabeeldkleuren in detail. Bovendien hield Goethe zich bezig met de zogenaamde gekleurde schaduwen en ging hij ervan uit dat magenta een andere complementaire kleur van groen is.

De kleurencirkel volgens Goethe werd in 1810 gepubliceerd. Het is gebaseerd op de kleuren blauw, geel en magenta als primaire kleuren en oranje, groen en violet als gemengde kleuren. Goethe’s belangrijkste doel was het creëren van kleur richtlijnen voor kunstenaars.

Primaire kleuren

In principe kunnen de kleuren vrij eenvoudig worden onderverdeeld in de drie categorieën van primaire, secundaire en tertiaire kleuren. De primaire kleuren vormen de basis voor het mengen van de andere kleuren.

De primaire kleuren verschillen echter volgens de kleurentheorie. Cyaan, geel en magenta worden bij subtractieve kleurmenging als primaire kleuren beschouwd, terwijl bij additieve kleurmenging de zogenaamde lichte kleuren rood, groen en blauw de primaire kleuren zijn.

Secundaire kleuren

Secundaire kleuren worden gekenmerkt door het feit dat hun volledige helderheid wordt ontwikkeld, aangezien zij noch wit noch zwart bevatten. Secundaire kleuren ontstaan uit het mengsel van primaire kleuren. Verrassend genoeg worden secundaire kleuren zelden in de natuur aangetroffen. Het menselijk oog kan ongeveer 160 verschillende secundaire kleuren onderscheiden.

Tertiaire kleuren

Tertiaire kleuren worden het vaakst in de natuur gevonden. Ons gezichtsorgaan kan tot 100.000 nuances van deze kleurencategorie onderscheiden.

Tertiaire kleuren zijn zogenaamde gebroken kleuren, omdat zij altijd delen van de drie primaire kleuren bevatten. Zij hebben dus een verminderde uitstraling.

In de gedigitaliseerde wereld van vandaag spelen tertiaire kleuren een bijzonder belangrijke rol in het schermontwerp van digitale media. Dit is te wijten aan het feit dat het menselijk oog wordt beschermd door de verminderde helderheid van deze kleuren.

De kleurencirkel in de praktijk

Als u een kunstwerk op een doek wilt maken, is dat niet alleen een kwestie van creativiteit, want het is niet voldoende om gewoon wat kleuren te mengen en te beginnen schilderen. Om een schilderij van hoge kwaliteit te maken, moet u eerst nadenken over de combinatie van kleuren en over de compositie van het schilderij. In de taal van de kunstenaar wordt dit ook wel kleurenschema genoemd. Hiervoor kunt u het kleurenwiel gebruiken om uw kunstwerk tot het einde toe optimaal te plannen.

Een coherente keuze van kleuren is niet alleen een kwestie van individuele smaak. Er zijn zelfs universele schema’s die wij onbewust als aantrekkelijk of afstotend ervaren. In de loop van de tijd zijn verschillende benaderingen ontwikkeld, die met elkaar kunnen worden gecombineerd:

Gebruik van complementaire kleuren
Context van het beeld en de kleuren
Monochromatisch
Triadic
Analoge samenstelling van kleuren
Gebruik van gesplitste complementaire contrasten

De context verwijst naar de inbedding van een kleur in verschillende andere kleuren en hun effect op elkaar. Afhankelijk van de gebruikte kleur ontstaat een verschillend effect van deze op elkaar.

Naast de hierboven vermelde methoden kunt u altijd uw eigen ideeën ontwikkelen en de kleuren op uw eigen manier combineren.

Kleurencirkel – Welke kleuren passen bij elkaar?

Vooral beginners op het gebied van kunst vragen zich vaak af welke kleuren gecombineerd kunnen worden om een harmonieus totaalbeeld te creëren. Voor dit doel is het kleurenwiel een goed hulpmiddel.

In het vorige hoofdstuk hebben we verschillende methoden geïntroduceerd die kunnen worden gebruikt om een goede kleurcompositie te maken. Wij zullen deze nu meer in detail bespreken:

De basis voor analoge kleurstructuren wordt gevormd door aangrenzende kleuren in de kleurencirkel. De kunstenaar gebruikt zowel één kleur als de twee kleuren die er direct naast liggen in het kleurenwiel. Dit resulteert in een kleurenspel zonder grote contrasten, wat een harmonieus en zacht effect heeft op de toeschouwer. Natuurlijk kunt u ook de volgende twee aangrenzende kleuren uit het kleurenwiel gebruiken.
Het tegenovergestelde hiervan is de complementaire kleurkeuze. Hier, in plaats van de naburige kleuren, kies je die kleuren die precies tegenover elkaar staan in het kleurenwiel. Om het effect wat af te zwakken, kun je ook een kleur verder in het kleurenwiel schuiven en die gebruiken. Het werken met complementaire contrasten vergt veel oefening en intuïtie, en daarom moet je eerst ervaring opdoen op dit gebied voordat je het op een doek durft te gebruiken.
Bij monochromatische kleurenselectie worden slechts één kleur en de gradaties daarvan gebruikt. De kleur wordt lichter of donkerder gemaakt door toevoeging van wit en zwart. Het resulterende harmonieuze kleurenbeeld is zeer geschikt voor achtergronden of lijsten, bijvoorbeeld.
Bij gesplitst complementair contrast wordt een dominante kleur gebruikt in combinatie met twee aangrenzende complementaire kleuren. Deze combinatie heeft een contrasterend maar mild effect. Beginners vinden deze methode echter vaak nog moeilijk en moeten deze daarom ook eerst oefenen.
Het driekleurenschema maakt gebruik van drie kleuren die zich op gelijke afstand van elkaar bevinden op het kleurenwiel. De hoek tussen de kleuren is dus gelijk. Op deze manier kunt u andere kleuren kiezen die in hetzelfde schema passen. Het drievoudige schema creëert contrasterende tinten die de aandacht van de kijker trekken zonder te opdringerig te zijn.

Kleurtemperatuur

Kleuren brengen bepaalde gevoelens over op de kijker, die kunnen worden geassocieerd met kenmerken. In de kleurenpsychologie, die we later zullen bespreken, wordt dit bijvoorbeeld gebruikt.

Kleuren kunnen worden onderverdeeld in koud en warm. Koude kleuren zijn te vinden tussen violet en geel in de kleurencirkel, terwijl warme kleuren te vinden zijn tussen blauw-violet en groen. Zo worden blauwe tinten als eerder koud en rode tinten als warm ervaren.

Kleur helderheid

De kleurhelderheid is van cruciaal belang voor de diepte van de kleur en dus van het kunstwerk, aangezien zij het beeld driedimensionaal doet lijken. Door wit of zwart toe te voegen, kan de kunstenaar de door hem gekozen kleuren lichter of donkerder maken.
Hier wordt ook gesproken over het zogenaamde kleurgewicht, d.w.z. lichte en zware kleuren.

Kleur verzadiging

De kleurverzadiging beschrijft hoe intens een kleur wordt waargenomen. De kunstenaar heeft de keuze tussen zachte kleuren en pasteltinten en felle kleuren, die direct in het oog van de toeschouwer springen. Afhankelijk van de verzadiging van de kleuren kan bij de kijker een ander effect worden gecreëerd.

De verzadiging van de kleuren in het kleurenwiel is 100%. Door grijs toe te voegen, vervagen de kleuren en lijken ze uiteindelijk uitgewassen. Hoe hoger de kleurverzadiging, hoe sterker de kleuren lijken en hoe minder grijs ze bevatten.

Kleurenpsychologie

Zoals reeds gezegd, hebben kleuren verschillende effecten op de psyche. Ze kunnen een kalmerend of stimulerend effect hebben, afhankelijk van of ze warm of koud zijn. Kleurenpsychologie is gebaseerd op dit feit.

Dit wordt beschouwd als een belangrijk onderdeel van marketing en wordt door verschillende beroepsgroepen gebruikt. Met behulp van de kennis uit de kleurenpsychologie kunnen zowel de emoties als de aankoopbeslissingen van de mensen worden beïnvloed.

Elke kleur heeft een ander effect op mensen en roept andere emoties op. In het volgende zullen we wat dieper ingaan op de verschillende kleuren en hun effect op onze gemoedstoestand.

Groen

Groen wordt beschouwd als de kleur van hoop. Daar is een reden voor: de natuur en het bloeiende leven worden met deze kleur geassocieerd. Groen wordt beschouwd als de meest verspreide kleur in onze omgeving en is een van de meest populaire kleuren. In het interieurontwerp bijvoorbeeld spelen groene tinten een belangrijke rol.

De kleur groen heeft een kalmerend en ontspannend effect op de psyche en kan daarom worden gebruikt om depressie en angst te helpen bestrijden. Bovendien helpt groen bij nervositeit door zijn kalmerende werking.

De volgende eigenschappen worden geassocieerd met de kleur groen:

Verfrissend en verkwikkend
Ondersteunt zelfbeheersing
Bevordert onafhankelijkheid, doorzettingsvermogen en zelfvertrouwen

Geel

Geel wordt gekenmerkt door de bijzonder intense helderheid. De kleur staat voor vrolijkheid en optimisme. Vooral goudgele tinten worden als bijzonder positief ervaren. De kleur valt op en trekt de aandacht van de toeschouwer.

Bovendien heeft geel de volgende andere positieve eigenschappen:

Denkprocessen worden gestimuleerd door geel
De kleur bevordert de creativiteit
Het geheugen en het zenuwstelsel worden gestimuleerd
Geel heeft een positief effect op de communicatie

Blauw

De kleur blauw staat voor vertrouwen en het gevoel te kunnen loslaten. De kleur wekt bij de kijker een gevoel van betrokkenheid en betrouwbaarheid op. De kleur heeft een kalmerend effect en het is zelfs aangetoond dat de polsslag wordt verlaagd. Maar blauw is ook een krachtige kleur die kan helpen bij het opruimen van blokkades in het denken.

De andere effecten van blauw zijn als volgt:

Intuïtie wordt versterkt
Blauw bevordert een koel en krachtig zelfvertrouwen
De kleur stimuleert emoties zoals gehechtheid en sereniteit

Red

De kleur rood wordt geassocieerd met liefde en sterke emoties, maar ook met de strijd. De kijker ontvangt energie door de kleur, die zowel positief als negatief kan worden gebruikt. Rood is een signaalkleur, die direct in het oog springt en de aandacht trekt.

Bovendien heeft de kleur de volgende effecten:

Het activeert kracht en energie in de kijker
De kleur kan de bloeddruk verhogen
Rood geeft een gevoel van bescherming
Het draagt bij tot de verhoging van de vitaliteit en het gevoel van eigenwaarde
Gepassioneerde en erotische gevoelens worden opgewekt

Paars

De kleur paars wordt als edel beschouwd en bestaat uit de kleuren blauw en rood. Daarin worden de positieve eigenschappen van deze twee kleuren gecombineerd, maar toch straalt het ook een eigen individualiteit uit. Violette tinten hebben vooral de voorkeur van creatieve mensen.

De kleur heeft de volgende extra effecten:

Lichaam en geest worden erdoor gestimuleerd
Sensualiteit wordt bevorderd
Violet activeert creativiteit
De kleur heeft een kalmerend effect op de psyche

Oranje

De kleuren rood en oranje zijn als familie. Rood is echter meestal veel populairder, omdat oranje in vergelijking als enigszins onaangenaam wordt ervaren. Naast het positieve effect, schept de kleur ook een zekere gebrokenheid.

De kleur heeft de volgende positieve eigenschappen:

Het heeft een positief effect op de levenslust en energie
Oranje staat voor gezelligheid en vreugde
Het heeft een eetlustopwekkend effect

Wit

Wit wordt nog steeds met plezier gedragen door bruiden op hun bruiloft. Dit heeft ook zijn redenen, want de kleur, die volgens Itten wordt beschouwd als een achromatische kleur, staat voor onschuld en zuiverheid. Bovendien is wit de kleur van de vrede en staat het voor neutraliteit, vandaar dat doktersjassen ook wit zijn.

Bovendien heeft wit nog andere effecten:

De geest is gezuiverd
Wit bevordert een gevoel van orde
Een vredige en zuivere houding wordt bevorderd
White moedigt een nieuw begin aan

Grijs

Grijs wordt geassocieerd met leeftijd en dus ook met wijsheid, omdat oudere mensen een zekere levenservaring hebben. De kleur wordt beschouwd als waardig en eerbiedwaardig. Tegelijkertijd heeft het ook een autoritair en conservatief effect. Grijs is ideaal als achtergrond voor felle kleuren.

Bovendien heeft grijs de volgende effecten:

Grijs bevordert neutraliteit
Het schept een bepaalde houding van verwachting
Grijs straalt onverschilligheid en afstand uit

Zwart

Zwart is tegelijkertijd een van de meest expressieve en meest onexpressieve kleuren. Zwart staat voor leegte, niets en duisternis. Tegelijkertijd kan de achromatische kleur de uitstraling van andere kleuren versterken. Zwarte kleding symboliseert elegantie en een klassieke houding.

Bovendien heeft zwart de volgende effecten:

Symbool van leegte en oneindigheid
Veroorzaakt een gevoel van elegantie, kalmte en onopvallendheid
Staat voor eindigheid en tegelijkertijd de hoop op een nieuw begin
Bevordert de wil om te presteren en ambitie, maar moedigt ook rebellie aan.

Vragen en antwoorden

Wat zijn de verschillende kleuren cirkels?

In de loop van de laatste millennia hebben vele kunstenaars zich met de kleurentheorie beziggehouden, zodat er veel verschillende kleurencirkels zijn. De bekendste en belangrijkste zijn de door Itten, Küppers en Goethe ontwikkelde kleurencirkels. Op scholen wordt voornamelijk de kleurencirkel volgens Itten onderwezen.

Wat zijn de primaire kleuren?

De primaire kleuren zijn de kleuren die niet door menging van andere kleuren kunnen worden verkregen. In de kleurencirkel van Itten zijn de primaire kleuren geel, blauw en rood.

Wat zijn complementaire kleuren?

Complementaire kleuren zijn de kleuren die tegenover elkaar staan op het kleurenwiel. Ze vormen een opvallend contrast met elkaar.

Wat zijn de secundaire kleuren?

De secundaire kleuren zijn de kleuren die worden gemengd uit twee primaire kleuren. In de kleurencirkel van Itten zijn groen, oranje en violet de secundaire kleuren.

Conclusie

De kleurencirkel is voor veel kunstenaars een onmisbaar instrument, dat zij gebruiken om de kleurcompositie te bepalen. Vooral voor beginners kan het zeer nuttig zijn. Toch is het ook in de kunst belangrijk om eigen ideeën te gebruiken en het kunstwerk een individuele toets te geven.

acrylgiessen

Achter acrylgiessen.com zitten Martina en Thomas Faessler, een creatief stel uit Zürich, Zwitserland. Beiden zijn al geruime tijd kunstenaar: Martina ontdekte haar creatieve inslag als kind en is altijd gepassioneerd geweest door schilderen en illustreren. Tegenwoordig werkt ze als grafisch ontwerper en speelt kunst nog steeds een grote rol in haar vrije tijd. Voordat hij schilderde, was Thomas jarenlang actief als beeldhouwer/kunstdraaier en maakte met behulp van een draaibank edele sculpturen en holle vaten van naaldhout.

De twee kwamen bij toeval bij Fluid Art terecht toen het ging om het verfijnen van een van Thomas’ beelden met vloeibare acrylverf. Toen ze eenmaal Acrylgieten hadden geprobeerd, konden ze er beiden niet meer vanaf blijven en door talloze gietingen hebben ze geleidelijk een diepgaande kennis verworven van de Acrylgiettechniek.

Naast de oorspronkelijke vloeibare schildertechnieken werden ook andere belangrijke creatieve onderwerpen toegevoegd, zoals kleurentheorie en het maken van tekentutorials.

Meer over acrylgiessen vind je op onze pagina “over ons“.